ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ

Αρχική Σελίδα Ιατρικά ΘέματαΦΡΟΝΤΙΔΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΛΑΡΙΣΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΙΔΡΥΜΑΤΑ Ζ’ ΕΞΑΜΗΝΟ

ΘΕΜΑ: «ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ»

Καθηγήτρια :Κυπαρίση

Σπουδάστρια:Βουλάγκα Φωτεινή
ΛΑΡΙΣΑ 2007

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Κεφάλαιο 1ο
Γήρας – Θεωρίες Γήρατος
Κεφάλαιο 2ο
Λειτουργικές και Οργανικές αλλαγές στον Ηλικιωμένο
Κεφάλαιο 3ο
Νοσηλευτική Αντιμετώπιση
3.1. Νοσηλευτική αντιμετώπιση του ηλικιωμένου στην κοινότητα
3.2. Διατήρηση και σεβασμός της προσωπικότητας του ατόμου
3.3. Ενθάρρυνση για αυτοφροντίδα
3.4. Διδασκαλία – Αγωγή Υγείας του ηλικιωμένου και της οικογένειας
3.5. Ομαδική εργασία και συνεργασία του νοσηλευτή με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδος υγείας
3.6. Οργάνωση της Νοσηλευτικής φροντίδας του ηλικιωμένου τομείς Νοσηλευτικής αξιολόγησης
Βιβλιογραφία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα γηρατειά είναι η εποχή της δύσης της ζωής του ανθρώπου. Ο ηλικιωμένος άνθρωπος κοιτάζει προς τα πίσω να θυμηθεί όλες τις λεπτομέρειες της ζωής του και κάνει τον απολογισμό του. Συνήθως αισθάνεται μελαγχολία γι’ αυτά που δεν πρόκειται να ξανάρθουν κι άλλοτε
πανικοβάλλεται γιατί δεν πρόλαβε όλα εκείνα που ήθελε να κάνει.
Για πολλούς ανθρώπους τα γηρατειά είναι η υποδούλωση μιας ψυχής που θέλει να ζήσει, να ονειρευτεί, να εκφραστεί και που εμποδίζεται από το κουρασμένο και γερασμένο σώμα1,2.
Όταν είσαι νέος δε σκέφτεσαι το θάνατο, είναι σαν να αγνοείς ότι υπάρχει, ηθελημένα ή εκούσια. Ακόμη περισσότερο, δεν συνειδητοποιείς ότι υπάρχουν πολύ μεγάλες πιθανότητες να γεράσεις.
Οι άνθρωποι, που αισθάνονται ότι η περασμένη ζωή τους άξιζε και πως δεν σπαταλήθηκε, νιώθουν εσωτερική πληρότητα, αποδέχονται το γεγονός ότι γέρασαν, και αντιδρούν θετικά. Αντιλαμβάνονται όλες αυτές τις δυνατότητες που έχουν και απολαμβάνουν τα πλεονεκτήματά που έχει να τους προσφέρει αυτό το στάδιο της ζωής τους.
Είναι η εποχή που ο άνθρωπος, έχοντας τη σοφία της ζωής, μπορεί να δει τον κόσμο με άλλα μάτια, να χαρεί και να δώσει σημασία σε απλά πράγματα που οι νέοι παραβλέπουν και που δεν έχουν ακόμη την ωριμότητα που χρειάζεται για να τα εκτιμήσουν 1,2.
Πολλοί, μέχρι τότε, έχουν αποκτήσει και εγγόνια, πράγμα που, για τους περισσότερους, είναι η μεγαλύτερη χαρά και νιώθουν ότι τους δίνεται μια δεύτερη ευκαιρία αφού, συνήθως, όσο είναι νέοι, οι άνθρωποι παραπονιούνται ότι δε βρίσκουν το χρόνο που θα ήθελαν να αφιερώσουν στα παιδιά τους, είτε γιατί τους απασχολούν προβλήματα κυρίως επιβίωσης, είτε γιατί κυνηγούν προσωπικές φιλοδοξίες. Τώρα μπορούν να χαρούν την παιδική παρουσία και τη θετική αύρα που τα νεαρά άτομα εκπέμπουν, δίνοντας αποδεδειγμένα ζωή στους μεγαλύτερους ανθρώπους.
Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι έχουν επίσης τη δυνατότητα, λόγω του ελεύθερου χρόνου που πλέον διαθέτουν, να ασχοληθούν με πράγματα καινούρια και να δημιουργήσουν σε όποιον τομέα επιλέξουν ανενόχλητοι. Τότε σπεύδουν να τα προλάβουν όλα! Συνήθως, μάλιστα, παρόλο που το σώμα δε βοηθάει και παρόλη την κούρασή τους, έχουν την τάση να μην μπορούν να σταθούν για ένα λεπτό χωρίς να ασχολούνται με κάτι, ακριβώς όπως κάνουν και τα παιδιά1,2.
Αντίθετα όσοι φτάνουν σε μεγάλη ηλικία και δεν έχουν βρει ακόμη την ψυχική ισορροπία αλλά τα προηγούμενα χρόνια της ζωής τους στηρίζονταν στην ματαιοδοξία τους και στη σιγουριά που τους έδιναν τα νιάτα και η φυσική δύναμη, όταν τα χάσουν αυτά, αδυνατούν να ψάξουν και να βρουν μέσα τους την ομορφιά και τη διαφορετική γοητεία που δίνει η σοφία και η πείρα στον άνθρωπο. Έτσι αυτό που βγάζουν προς τα έξω είναι ή αντιαισθητικό ή μια εικόνα που προκαλεί λύπηση. Τότε σπαταλούν το χρόνο τους γκρινιάζοντας ή δηλώνοντας παραίτηση από τη ζωή. Πολλοί βυθίζονται στην ανία και αφήνουν τον εαυτό τους να χαθεί αφού δε μπορούν να συμβιβαστούν με την τωρινή τους εικόνα. Αυτό περισσότερο παρατηρείται στους άνδρες. Δεν είναι τυχαίο πως στα σαράντα περίπου, μόλις δηλαδή αρχίσουν να συνειδητοποιούν ότι γερνάνε, περνούν οι περισσότεροι κρίση ηλικίας, έχουν τάσεις φυγής και συμπεριφέρονται σαν έφηβοι.
Ένα ακόμη ενδιαφέρον για παρατήρηση και πολλές φορές κωμικό γεγονός είναι πως οι ηλικιωμένοι άνθρωποι παρουσιάζουν συχνά τάσεις παλιμπαιδισμού και η συμπεριφορά τους μοιάζει με αυτή που είχαν όταν ήταν παιδιά. Παραπονιούνται πολύ και επιζητούν έντονα και κάποιες φορές επιτακτικά την προσοχή των άλλων. Αυτό πιθανότατα συμβαίνει επειδή γίνονται ανασφαλείς ή επειδή αισθάνονται ότι παραγκωνίζονται. Πρέπει να έχει κανείς υπομονή μαζί τους όπως ακριβώς όταν έχει να κάνει με ένα μικρό παιδί1,2.
Ένα μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μεγάλοι άνθρωποι και που ίσως είναι το πιο σοβαρό, είναι η μελαγχολία και το αίσθημα εγκατάλειψης από το περιβάλλον τους.
Είναι γεγονός πως οι συνθήκες ζωής έχουν αλλάξει. Παλαιότερα ο άνθρωπος γερνούσε και πέθαινε στο σπίτι που μεγάλωσε τα παιδιά του, τριγυρισμένος από εγγόνια. Ήταν η μορφή της οικογένειας που όλα τα παιδιά με τις οικογένειές τους ζούσαν μαζί με τους γονείς. Σήμερα κάθε οικογένεια ζει στο δικό της σπίτι που, τις περισσότερες φορές, βρίσκεται σε απομακρυσμένη γειτονιά από το πατρικό σπίτι ή ακόμη και σε άλλη πόλη. Το γεγονός αυτό παρουσιάζεται λιγότερο στην προ μερικών δεκαετιών πατριαρχική Ελλάδα σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης όπου η αποξένωση γονέων και παιδιών, όταν αυτά ενηλικιωθούν, είναι πιο έντονη1,2.
Δυστυχώς σήμερα, όταν ο ηλικιωμένος δε μπορεί πια να φροντίσει μόνος του τον εαυτό του, όταν ο ένας από το ηλικιωμένο ζευγάρι πεθαίνει ή όταν οι ηλικιωμένοι γονείς έχουν προβλήματα υγείας, τα παιδιά τους, συχνά, ή επειδή αναγκάζονται για διάφορους λόγους ή επειδή δεν είναι πρόθυμα να φιλοξενήσουν τους γονείς στο σπίτι τους, τους απομακρύνουν και, στην καλύτερη περίπτωση, ή πληρώνουν κάποια οικιακή βοηθό να τους προσέχει ή τους στέλνουν σε διάφορα ιδρύματα και τους επισκέπτονται ανάλογα με το χρόνο που διαθέτουν. Οι νεότεροι όμως συχνά ξεχνούν ή βρίσκουν βαρετή μια επίσκεψη στους γέρους γονείς και, απορροφημένοι από τους γρήγορους ρυθμούς της ζωής, το καθημερινό άγχος και τις πολλές ευθύνες, τους εγκαταλείπουν και αφιερώνουν γι’ αυτούς ελάχιστο χρόνο, όποτε το θυμούνται. Από τους παππούδες αυτούς κάποιοι προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα και κάποιοι παθαίνουν κατάθλιψη και αισθάνονται εγκατάλειψη, τόση που συχνά δεν μπορούν να αντέξουν. Ας μην ξεχνάμε πως η μοναξιά είναι ο μεγαλύτερος φόβος των περισσότερων από εμάς, μικρών και μεγάλων.
Οι μεγάλοι άνθρωποι σίγουρα αξίζουν μια καλύτερη τύχη απ’ αυτό και είναι πραγματικά κρίμα να νιώθουν αυτή την αδικία στο τέλος της ζωής τους και να αισθάνονται ότι οι δικοί τους άνθρωποι τους θεωρούν βάρος και πως δεν έχουν πια καμία χρησιμότητα γι’ αυτούς. Δυστυχώς λίγα μπορούν να γίνουν. Αυτό που πρέπει όμως όλοι να μην ξεχνάμε, είναι να επισκεπτόμαστε τους ηλικιωμένους. Να τους δείχνούμε ότι δεν τους ξεχνάμε, ότι τους αγαπάμε και τους χρειαζόμαστε. Μπορεί να μας περιμένουν ακόμη και αυτή τη στιγμή να πάμε κοντά τους και να τους χαρίσουμε 1 ώρα από τον πολύτιμο χρόνο μας, που γι’ αυτούς είναι πηγή ελπίδας, παρηγοριάς και απεριόριστης χαράς1,2.
Ας μην ξεχνάμε ότι αυτοί οι άνθρωποι μας μεγάλωσαν και στάθηκαν δίπλα μας για ένα μεγάλο μέρος της ζωής μας, συχνά θυσιάζοντας κομμάτι από τη δική τους. Είναι πραγματικά σκληρό να νιώθουν ότι τα παιδιά τους, τους έχουν εγκαταλείψει αφού στις περισσότερες των περιπτώσεων κάτι τέτοιο δεν τους αξίζει. Ίσως να μην αξίζει σε κανέναν άνθρωπο. Αν μη τι άλλο, ας συλλογιζόμαστε συχνά αν εμείς οι ίδιοι θα θέλαμε κάποια στιγμή να εγκαταλειφθούμε με τον ίδιο τρόπο κάπου ξεχασμένοι. Αλλωστε, αν τέτοιο είναι το παράδειγμα που δίνουμε στους νεότερους, με τον ίδιο τρόπο θα μας φερθούν και εκείνοι όταν θα είμαστε εμείς οι αδύναμοι1,2.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο
ΓΗΡΑΣ – ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΗΡΑΤΟΣ

Πολλές προσπάθειες έγιναν κατά καιρούς από επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων (βιολόγους, κοινωνιολόγους, ψυχολόγους κ.λ.π.) για τον ακριβή καθορισμό του γήρατος και τον χαρακτηρισμό του «ηλικιωμένου» ατόμου. Απεδείχθη όμως ότι δεν είναι καθόλου εύκολο να δοθεί ένας σαφής, περιεκτικός και συγκεκριμένος ορισμός του όρου «ηλικιωμένος», ο οποίος να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλες τις περιπτώσεις και να καλύπτει όλους τους τομείς και τις διαστάσεις του ατόμου.
Βιολογικά το γήρας αρχίζει ουσιαστικά από την περίοδο της εφηβείας, αποτελεί δε μια συνεχή, εξελικτική διεργασία που διαρκεί σε όλη τη ζωή του ενήλικα. Από πλευράς κοινωνικής, τα χαρακτηριστικά των μελών μιας κοινότητας που θεωρούνται ηλικιωμένοι, ποικίλλουν ανάλογα με τα πολιτιστικά και εθνολογικά χαρακτηριστικά της κοινότητας ή του έθνους στο οποίο ανήκουν αλλά και μεταβάλλονται από την μια γενεά στην άλλη. Χρονολογικά το γήρας είναι ακόμη πιο δύσκολο να καθοριστεί διότι οι συνεχείς αλλαγές στη νοσηρότητα, στην θνησιμότητα και στον μέσο όρο της ζωής των ατόμων μεταβάλλει αναγκαστικά και το χρονικό όριο του γήρατος. Το 1980 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών καθόρισε σαν όριο γήρατος το 60ο έτος της ηλικίας. Στατιστικά στοιχεία όμως από ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι ηλικιωμένο στις χώρες αυτές θεωρείται το άτομο των 80 ετών και άνω.
Γενικά επεκράτησε να καθορίζεται σαν όριο γήρατος για τεχνικούς και στατιστικούς και μόνο λόγους ο χρόνος συνταξιοδότησης των ατόμων, ο οποίος κυμαίνεται γύρω στο 65ο έτος της ηλικίας.
Τα τελευταία χρόνια έγινε μεγάλη προσπάθεια και παρατηρήθηκε σημαντική πρόοδος στην κατανόηση της βιολογίας του γήρατος, εξακολουθούν όμως να υπάρχουν ακόμη αρκετά σκοτεινά σημεία. Κανένα μοντέλο ή θεωρία από όσες παρουσιάστηκαν κατά καιρούς δεν εξηγεί ικανοποιητικά την διεργασία του γήρατος. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ το πραγματικό γήρας είναι αποτέλεσμα της αλληλοεπίδρασης και επικοινωνίας μεταξύ των ενδογενών γενετικών παραγόντων και των εξωγενών ή περιβαλλοντικών επιδράσεων. Η επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων στην διεργασία του γήρατος διαπιστώνεται από την διαφορά που παρουσιάζεται στην διεργασία αυτή μεταξύ ομάδων ατόμων τα οποία ζουν κάτω από διαφορετικές συνθήκες περιβάλλοντος. Αν χρησιμοποιηθεί το παράδειγμα της πιο συχνή νόσου, του Καρκίνου, διαπιστώνεται ότι παρά το ότι υπάρχει στα άτομα μια ενδογενής γενετική επιρρέπεια, διεθνείς μελέτες αποδεικνύουν ότι περίπου 70% των περιστατικών αυτών οφείλεται σε αθροιστική έκθεση των ατόμων σε καρκινογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Τα τελευταία χρόνια ο υπολογισμός έναρξης του γήρατος βασίζεται περισσότερο στη γενετική αξιολόγηση της φυσικής και ψυχολογικής κατάστασης του ατόμου και της ικανότητός του να ζει αποδοτικά και δραστήρια στο κοινωνικό σύνολο, και λιγότερο στον υπολογισμό της χρονολογικής ηλικίας του. Έτσι συμβαίνει πολλές φορές, ένα άτομο 45-50 χρόνων να είναι «ηλικιωμένο», ενώ κάποιο άλλο να είναι «νέο» και μετά τα 100 χρόνια του. Πάντως, η σημερινή κοινωνία μας επηρεασμένη από τον χρόνο που συνήθως συνταξιοδοτούνται τα άτομα «απεφάσισε» ότι το γήρας αρχίζει στα 65 χρόνια. Μετά από αυτό το όριο οι διάφοροι ερευνητές κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, γηρίατροι κ.λ.π. τοποθετούν το άτομο στην ομάδα των ηλικιωμένων.
Πολύ σύντομα θα αναφερθούν μερικές από τις πάρα πολλές θεωρίες που αναπτύχθηκαν για την επεξήγηση του γήρατος.
-Θεωρία της Βιολογικής ρύθμισης: Οι υποστηρικτές της θεωρίας αυτής πιστεύουν ότι υπάρχει στον οργανισμό του ατόμου ένας εσωτερικός «ρυθμιστής» που κυβερνά τον ρυθμό, τον χρόνο πολλαπλασιασμού, της ανάπτυξης, του μαρασμού και του θανάτου των κυττάρων. Μερικοί πιστεύουν ότι βρίσκεται στον εγκέφαλο και συγκεκριμένα στον υποθάλαμο, άλλοι όμως υποστηρίζουν ότι κάθε κύτταρο έχει το δικό του βιολογικό ρυθμιστή, του οποίου η λειτουργία εκπίπτει με την πάροδο του χρόνου και οδηγεί στο γήρας.
-Θεωρία της συσσώρευσης καταστροφικών παραγόντων: Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η ραδιενέργεια, η ρύπανση, η υγρασία κ.λ.π. προκαλούν γενετική καταστροφή, η οποία οδηγεί στη γήρανση δημιουργώντας καταστροφή των κυττάρων.
-Θεωρία άθροισης αχρήστων προϊόντων. Σταδιακή καταστροφή των κυττάρων που οφείλεται στα χημικά παράγωγα του μεταβολισμού.
-Θεωρία της αυτοάμυνας: Το αμυντικό δυναμικό του οργανισμού αποδυναμώνεται με την πάροδο του χρόνου και αυτή η ίδια η διεργασία αποτελεί το γήρας. Τα λεμφοκύτταρα του θύμου αδένα γενικά επιτίθενται εναντίον κάθε βλαβερού κυττάρου που μπαίνει στον οργανισμό και το καταστρέφουν. Ο αριθμός των λεμφοκυττάρων αυτών με την πάροδο του χρόνου ελαττώνεται, η άμυνα του οργανισμού πέφτει και ακολουθεί το γήρας.
-Θεωρία της ουσίας της ζωής (Loeb): Κατά τον Αμερικανό φυσιολόγο Loeb, κάθε ζωντανός οργανισμός από τη γέννησή του, έχει μέσα του μια ποσότητα ουσίας άγνωστης ακόμα, που σιγά – σιγά με την πάροδο της ζωής καταναλώνεται με την ανταλλαγή της ύλης. Όταν η ουσία αυτή εξαντλείται, το άτομο γηράσκει.
-Θεωρία του Carrell: Στηρίζεται στην αντίληψη ότι όλα τα κύτταρα, με κατάλληλες συνθήκες μπορούν να παραμείνουν αθάνατα και πιστεύει ότι το γήρας οφείλεται σε αλλοίωση των «χυμών» που υπάρχουν γύρω από τα κύτταρα (μεσοκυττάριο υγρό).
Από όλες τις πιο πάνω θεωρίες προκύπτει, ότι με την πάροδο του χρόνου και με διάφορους μηχανισμούς για την κάθε θεωρία, το αμυντικό σύστημα του ηλικιωμένου αποδυναμώνεται. Αποτέλεσμα αυτού είναι η μεγάλη επιρρέπειά του σε τραυματισμούς και λοιμώξεις από διάφορους μικροοργανισμούς, με συχνότερη την κοινή γρίπη, η οποία αυξάνει την θνησιμότητα στην ομάδα αυτή του πληθυσμού. Όλες οι εκφυλιστικές καταστάσεις που παρουσιάζονται με την πάροδο της ηλικίας ακόμη και το άσπρισμα των τριχών της κεφαλής δείχνουν την πτώση του ανοσοβιολογικού μηχανισμού στον ηλικιωμένο. Σαν παράδειγμα αναφέρεται η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η οποία αυξάνει με την ηλικία και παρουσιάζεται στους ηλικιωμένους σε ποσοστό 50%.
Τελευταία από την Αμερική προήλθε μια νέα θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο οργανισμός γηράσκει διότι δεν μπορεί να αμυνθεί εναντίον των βλαπτικών παραγόντων. Αιτία είναι η εξασθένηση των λευκών αιμοσφαιρίων (παράγων Τα). Αν αλλάξουμε κατά τους επιστήμονες αυτούς τα κύτταρα των ηλικιωμένων με κύτταρα νεώτερου ατόμου, τότε το άτομο ξαναγίνεται σφριγηλό και έχει μεγαλύτερη αντοχή στους βλαπτικούς παράγοντες. Η θεωρία αυτή αποδείχθηκε πειραματικά σε ποντίκια, τα οποία έζησαν διπλάσιο χρόνο από την ομάδα σύγκρισης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟ

Με την πάροδο της ηλικίας το άτομο παρουσιάζει σταδιακά διάφορες αλλαγές στη φυσιολογική και λειτουργική του κατάσταση, που κατά συστήματα και πολύ περιληπτικά είναι οι εξής:3-8
Εμφάνιση: Το δέρμα παρουσιάζεται ξηρό, ωχρό, ρυτιδωμένο, με πολλές μελαχρωματικές κηλίδες. Το κεφάλι και τα άνω άκρα παρουσιάζουν τρομώδεις κινήσεις. Το βάδισμα και οι κινήσεις γίνονται αργά και δύσκολα. Τα άκρα είναι κρύα και συχνά κυανωτικά λόγω ανεπάρκειας στην περιφερική αιμάτωση. Παρατηρείται ακόμη μείωση του ύψους κατά 2,5 πόντους.
Κυκλοφορικό Σύστημα: Σταδιακά, παρουσιάζεται ατροφία της καρδιάς και τα όριά της περιορίζονται. Τα τοιχώματα των αγγείων παχύνονται και δημιουργούνται αρτηριοσκληρωτικές αλλοιώσεις.3-8
Αναπνευστικό: Παρατηρείται μείωση της ζωτικής λειτουργικότητας και αύξηση του νεκρού χώρου. Αυξάνεται η κατακράτηση του διοξειδίου του άνθρακα λόγω μειωμένης αποβολής του και παρατηρείται ελάττωση της δυνατότητας «αυτοκαθαρισμού» του βρογχικού δένδρου από τα εκκρίματα και δημιουργούνται κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη λοιμώξεων.
Πεπτικό: Καταστροφή και πτώση των δοντιών και υπερτροφία των ούλων. Η ποσότητα του σιέλου περιορίζεται και το αίσθημα της γεύσης αμβλύνεται, με αποτέλεσμα να ελαττώνεται το αίσθημα της πείνας. Η κινητικότητα του στομάχου και του εντέρου είναι ελαττωμένη. Η δυσκοιλιότητα αποτελεί το σπουδαιότερο πρόβλημα από το πεπτικό σύστημα, πολύ συχνό στον ηλικιωμένο.
Σκελετικό: Έχουμε οστεοπόρωση.
Ουροποιητικό: Έχουμε συχνοουρία και ακράτεια.
Νευρικό: Καταστρέφονται οι νευρώνες και τα νευρικά κύτταρα παρουσιάζουν εκφυλιστική ατροφία.
Αισθητήρια: Η ακουστική οξύτητα ελαττώνεται. Η όραση επίσης επηρεάζεται. Η αίσθηση της αφής (θερμό, ψυχρό) επίσης είναι περιορισμένη.
Διαταραχές μνήμης: Υπάρχει κάποια απώλεια μνήμης στους ηλικιωμένους που σχετίζεται με τα πρόσφατα γεγονότα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο
ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

3.1. Νοσηλευτική αντιμετώπιση του ηλικιωμένου στην κοινότητα

Σύμφωνα με την Carnevali ο πρωταρχικό σκοπός της Νοσηλευτικής είναι να βοηθήσει το ηλικιωμένο άτομο (και την οικογένεια) να ανταποκριθεί στις καθημερινές απαιτήσεις της ζωής και να διεκπεραιώσει τις απαραίτητες δραστηριότητες. Τούτο διότι τόσον οι απαιτήσεις όσο και οι δραστηριότητες επηρεάζουν και επηρεάζονται από την υγεία και την αρρώστια, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη και τον γενικότερο τρόπο ζωής του ατόμου.
Ο ορισμός αυτός καθορίζει σαν φροντίδα του νοσηλευτή την εξασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ των δραστηριοτήτων που διεκπεραιώνονται και αυτών που απαιτούνται από την μια πλευρά και από την άλλη πλευρά των μηχανισμών προσαρμογής και του υποστηρικτικού συστήματος του ατόμου.
Ο τρόπος ζωής του ατόμου μπορεί να βαρύνει στη μία ή την άλλη πλευρά αυξάνοντας τις απαιτήσεις ή ενισχύοντας τους μηχανισμούς προσαρμογής, αλλά και το αντίθετο.
Στο ηλικιωμένο άτομο η ισορροπία μεταξύ των δραστηριοτήτων και των υποστηρικτικών πηγών διαταράσσεται. Μερικές δραστηριότητες περιορίζονται, αλλά και πολλές εξακολουθούν να υπάρχουν. Οι απαιτήσεις της καθημερινής ζωής λόγω της εκπτώσεως των διαφόρων λειτουργιών αυξάνονται. Από την άλλη πλευρά, πηγές και μηχανισμοί υποστηρικτικοί επίσης περιορίζονται. Πολλές βασικές φυσιολογικές λειτουργίες δεν μπορούν να διεκπεραιωθούν ικανοποιητικά. Ο σύζυγος ή η σύζυγος, τόσο σπουδαίος παράγων υποστήριξης, γηράσκει ή πεθαίνει, τα παιδιά δραστηριοποιούνται με δικά τους ζητήματα και είναι πολύ απασχολημένα για να δώσουν βοήθεια και υποστήριξη στον ηλικιωμένο. Το εισόδημα μένει στάσιμο ή μειώνεται και οι απαιτήσεις της ζωής αυξάνονται. Οι τρόποι μεταφοράς και τα μέσα συγκοινωνίας δεν είναι επαρκή για να καλύψουν τις ανάγκες του ηλικιωμένου και έτσι αρχίζουν να γίνονται δύσχρηστα ή και άχρηστα γι’ αυτόν. Κατά ανάλογο τρόπο και άλλες πηγές και μέσα δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον ηλικιωμένο, με αποτέλεσμα να υφίσταται πολλές απώλειες και να περιοριστεί πολύ η υποστηρικτική του ικανότητα. Το άτομο που ήταν μέχρι τώρα ανεξάρτητο σε όλες τις καθημερινές του δραστηριότητες, αναγκάζεται να στηριχθεί σε άλλους για τα ψώνια ή την τακτοποίηση του σπιτιού του, παραιτείται από τη δυνατότητα που είχε να οδηγεί το αυτοκίνητό του ή να φροντίζει τον κήπο του ή ακόμα δεν έχει τη δυνατότητα να μείνει άλλο στο δικό του σπίτι. Όλες αυτές οι αλλαγές επιδρούν στην ισορροπία του ατόμου. Η ισορροπία μεταξύ των απαιτήσεων / αναγκών και των υποστηρικτικών πηγών διαταράσσεται και είναι δύσκολο γι’ αυτόν να ανταποκριθεί ακόμη και όταν δεν έχει κάποια επιπρόσθετη αρρώστια ή ιδιαίτερο πρόβλημα υγείας, χωρίς παρέμβαση και βοήθεια από το περιβάλλον.
Η αρρώστια μειώνει ακόμη περισσότερο τις φυσιολογικές και ψυχολογικές προσαρμοστικές δυνατότητες του ηλικιωμένου ατόμου, ακόμη εξαντλεί και τις οικονομικές πηγές. Προσθέτει δε περισσότερο βάρος στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής, διότι ο άρρωστος ηλικιωμένος αναγκάζεται να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες:
-Νέα συμπτώματα και προβλήματα
-Διαγνωστικές εξετάσεις
-Διάφορες θεραπείες για αντιμετώπιση προβλημάτων
-Παρενέργειες θεραπειών και φαρμάκων
-Αλλαγή περιβάλλοντος
-Αλλαγές στο διαιτολόγιο
-Παραβίαση της ατομικότητάς του
-Απαιτήσεις για νέες γνώσεις και δεξιοτεχνίες.
Η Νοσηλευτική φροντίδα παρεμβαίνει για να βοηθήσει την επαναφορά του ατόμου στην ισορροπία, αυξάνοντας τις υποστηρικτικές πηγές. Η προσαρμοστική του δυνατότητα θα εξαρτηθεί από το βαθμό «συνθηκολόγησης» ή συμμόρφωσης στα μέσα που προτείνονται για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση πράγμα που και πάλι εξαρτάται από τον μέχρι τότε συνήθη τρόπο ζωής του ηλικιωμένου.
Όπως σε όλους τους άλλους τομείς, έτσι και στον ηλικιωμένο, σκοπός της Νοσηλευτικής είναι να βοηθήσει το άτομο να διεκπεραιώσει τις δραστηριότητες εκείνες, που συντελούν στη διατήρηση της υγείας, στην αποκατάστασή της σε περίπτωση αρρώστιας ή ακόμη και σε ένα ειρηνικό όσο το δυνατόν πιο ανώδυνο θάνατο. Τις δραστηριότητες αυτές μπορούσε να διεκπεραιώσει το άτομο μόνο του, εάν διέθετε την απαραίτητη δύναμη, θέληση και γνώση.

3.2. Διατήρηση και σεβασμός της προσωπικότητας του ατόμου
Ο καθένας στην κοινωνία του 20ου αιώνα τακτοποιεί τον εαυτό του και τα δικά του θέματα όπως ο ίδιος νομίζει καλύτερα, επιλέγει τον τόπο διαμονής καθώς και τον τρόπο της ζωής του. Οτιδήποτε έχει σχέση με τον εαυτό του, από την εμφάνιση και την ενδυμασία μέχρι την επιλογή των τροφίμων στην αγορά και τον τρόπο ετοιμασίας της τροφής αλλά και το πως χρησιμοποιεί τον ελεύθερο χρόνο του, αποτελούν θέματα δικής του προσωπικής επιλογής. Όλα αυτά δείχνουν κάτι από της προσωπικότητά του και τον χαρακτήρα του.
Ο ηλικιωμένος κινδυνεύει να χάσει αυτήν την ατομικότητά του, για δύο κυρίως λόγους: Διότι με τη διεργασία του γήρατος και τις διάφορες ασθένειες που το συνοδεύουν αισθάνεται φυσική ή πνευματική αδυναμία και ανικανότητα διεκπεραίωσης των δραστηριοτήτων αυτών της καθημερινής ζωής, χωρίς βοήθεια. Η απομάκρυνσή του από τον χώρο της εργασίας και δραστηριότητας με τη συνταξιοδότησή του, μπορεί να του δημιουργήσει το αίσθημα ενός πολίτη δεύτερης κατηγορίας, εάν αισθάνεται ότι δεν είναι πια χρήσιμος και αποδοτικός οικονομικά, επαγγελματικά και κοινωνικά.
Οι δύο αυτοί παράγοντες πρέπει να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά, ώστε ο ηλικιωμένος να μπορέσει να διατηρήσει την ατομικότητα και αξιοπρέπειά του. Εάν ο ηλικιωμένος παραμείνει στο δικό του περιβάλλον, στο σπίτι και στην κοινότητα που συνήθισε να ζει, η ατομικότητά του είναι περισσότερο σεβαστή. Για να μπορέσει όμως να διατηρήσει αυτή την ανεξαρτησία, πρέπει να εξασφαλιστούν οι εξής προϋποθέσεις:
-Ισορροπία στην υγεία του, ώστε να μη χρειάζεται εντατική φροντίδα ή 24ωρη κάλυψη.
-Κατάλληλο περιβάλλον το οποίο να προσαρμόζεται στις αδυναμίες του.
-Κοινωνική υποστήριξη, ιδιαίτερα αναγκαία όταν, ο ηλικιωμένο ζει μόνος του.

3.3. Ενθάρρυνση για αυτοφροντίδα
Η αρχική αξιολόγηση του ηλικιωμένου θα βοηθήσει να διαπιστωθούν οι δυνατότητες και οι αδυναμίες σε σχέση με την κάλυψη των άμεσων ατομικών του αναγκών (καθαριότητα, διατροφή, ενδυμασία) καθώς και των ευρύτερων αναγκών του (ψώνια, μαγείρεμα, καθαριότητα περιβάλλοντος). Η φροντίδα θα προγραμματιστεί έτσι, ώστε να ενισχύει τις δυνατότητες και να περιορίσει τις αδυναμίες.
Δυσκολίες στην αυτοφροντίδα του ηλικιωμένου πρέπει να αναμένονται τόσο από την πλευρά του ίδιου όσο και του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος που βοηθάει στη φροντίδα. Πολύ συχνά τα άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος δεν έχουν την υπομονή να περιμένουν τον ηλικιωμένο να διεκπεραιώσει σε αργό ρυθμό και με αρκετές ελλείψεις, κάποια δραστηριότητα (π.χ. ξύρισμα, ντύσιμο, φαγητό) και προτιμούν να την τελειώσουν οι ίδιοι πιο γρήγορα με αποτέλεσμα βέβαια, η δυνατότητα του ίδιου του ατόμου για αυτοφροντίδα να περιορίζεται και να γίνεται συνεχώς και περισσότερο εξαρτημένο από τους άλλους.
Στο θέμα της αυτοφροντίδας και της σημασίας της τόσο ο ηλικιωμένος όσο και η οικογένεια έχουν ανάγκη ενημέρωση. Χρειάζεται να αντιληφθεί η οικογένεια ότι η πλημμελής έστω διεκπεραίωση ορισμένων δραστηριοτήτων δίδει στο ηλικιωμένο το αίσθημα της χρησιμότητας και της ικανοποίησης. Το θέμα γίνεται πιο δύσκολο, όταν ο ίδιος ο ηλικιωμένος δεν έχει την διάθεση και τη θέληση να δραστηριοποιηθεί, οπότε χρειάζεται προσεκτική μελέτη να διαπιστωθούν τα αίτια της αδυναμίας αυτής, τα οποία τις πιο πολλές φορές είναι οργανικά, οφειλόμενα δηλαδή στην ίδια την αρρώστια, αλλά και σε ποικίλους άλλους λόγους, ψυχολογικούς, οικογενειακούς και κοινωνικούς.
Η αυτοφροντίδα ενισχύεται περισσότερο σε ένα περιβάλλον γνωστό και οικείο στον ηλικιωμένο, όπως είναι το σπίτι του, όπου νοιώθει και περισσότερη ασφάλεια, αφού βέβαια προηγηθούν κάποιες μεταβολές ή αναπροσαρμογή του περιβάλλοντος, όπου χρειάζεται.

3.4. Διδασκαλία – Αγωγή Υγείας του ηλικιωμένου και της οικογένειας
Το πρώτο βήμα στην οργάνωση προγράμματος διδασκαλίας στον ηλικιωμένο και στην οικογένεια αποτελεί η αξιολόγηση της ετοιμότητας για μάθηση. Χωρίς αποδοχή του προβλήματος της χρόνιας αδυναμίας ή αναπηρίας, δεν είναι δυνατό να είναι έτοιμος να δεχθεί αποτελεσματικά το πρόγραμμα διδασκαλίας. Χρειάζεται λοιπόν η προσαρμογή του ατόμου και της οικογένειας στη νέα κατάσταση. Τόσο οι συγγενείς όσο και το ίδιο το άτομο είναι δυνατόν να δυσκολεύονται πάρα πολύ να αντιμετωπίσουν και να περιποιηθούν την κολοστομία, ή τον μόνιμο τραχειοσωλήνα ή ακόμη δυνατόν να μην είναι σε θέση να κάνουν στον εαυτό τους ή στον ηλικιωμένο τις ενέσεις ινσουλίνης, και οποιαδήποτε άλλη νοσηλεία χρειαστεί. Και τούτο παρά το ότι παραδέχονται την κατάσταση σαν υπαρκτό γεγονός.
Το δεύτερο βήμα αποτελεί η αξιολόγηση της δυνατότητας για μάθηση. Παράγοντες που συντελούν σ’ αυτό είναι το μορφωτικό επίπεδο, η επίδραση της αρρώστιας στο επίπεδο αντίληψης του ατόμου και το ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο πρόβλημα. Η φυσική κατάσταση επίσης επιδρά. Η αρθροπάθεια ή η ημιπληγία είναι δυνατό να εμποδίζουν τον ηλικιωμένο να περιποιηθεί μόνος του την κολοστομία, να κάνει στον εαυτό του την ένεση ινσουλίνης ή να αναλάβει την ατομική του καθαριότητα. Μερικές καταστάσεις περιορίζουν τη δεξιοτεχνία και τη δυνατότητα να το κάνει, όσο και αν το επιθυμεί. Κατάσταση που δημιουργεί μεγάλη δυσκολία στην εφαρμογή τεχνικών είναι η νόσος του Parkinson καθώς και οι εκφυλιστικές καταστάσεις του εγκεφάλου που περιορίζουν τη δυνατότητα για αντίληψη.
Πόσα και ποια είναι αυτά που θα διδάξει ο νοσηλευτής στον ηλικιωμένο και στην οικογένεια; Ο ηλικιωμένος και η οικογένεια πρέπει να μάθουν όσα τους χρειάζονται, για να μπορούν να αντιμετωπίζουν με ασφάλεια και εμπιστοσύνη την δυσκολία και αδυναμία τους στο περιβάλλον του σπιτιού. Λαμβάνεται βέβαια υπόψη και το πόσο ζητεί και τι δυνατότητες έχει ο ηλικιωμένος να αντιληφθεί τις πληροφορίες που του προσφέρονται. Μερικοί ζητούν να μάθουν πολύ περισσότερα για την αρρώστια τους, άλλοι, περιορίζονται στα πολύ βασικά και απαραίτητα.
Βασική στην αρχή είναι η αξιολόγηση των γνώσεων που ήδη υπάρχουν σχετικά με το συγκεκριμένο πρόβλημα και όσα σχετίζονται με τη θεραπεία και τις παρενέργειες. Με αυτή την αξιολόγηση είναι δυνατόν να ανακαλυφθούν προκαταλήψεις, φόβοι ή λανθασμένες γνώσεις σχετικά με το θέμα, οι οποίες καλό είναι να επισημανθούν από την αρχή.
Με βάση τις υπάρχουσες γνώσεις ο νοσηλευτής προχωρεί στην επιπλέον ενημέρωση που κρίνει ότι είναι απαραίτητη, προσφέροντας στην αρχή βασικές εξηγήσεις του μηχανισμού και της θεραπείας που εφαρμόζεται. Δίδει απλές εξηγήσεις όπως: «Ο οργανισμός σας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη και έτσι τον βοηθάμε χορηγώντας του φάρμακα». Διαγράμματα, σχέδια και εικόνες πρέπει να είναι ευμεγέθη για να μπορεί να τα βλέπει και το άτομο με την περιορισμένη όραση. Όταν το άτομο διδάσκεται τεχνικές, πρέπει να βλέπει τα συγκεκριμένα αντικείμενα να τα πάρει στα χέρια του και να ασκηθεί στην χρησιμοποίησή τους. Ο διαβητικός και τα μέλη της οικογένειας να πάρουν την σύριγγα, να ασκηθούν στη μέτρηση της ινσουλίνης, στη χρήση των μετρητών σακχάρου και σε οποιαδήποτε άλλη τεχνική, ανάλογα με την περίπτωση. Όπου είναι δυνατόν, η χρησιμοποίηση απλών μέσων οικιακής χρήσεως είναι πολύ πιο αποτελεσματική. Η άσκηση στην χρήση των διαφόρων αντικειμένων με επίβλεψη, πολλές φορές, όσες χρειάζεται, για να αισθάνεται το άτομο ασφάλεια, είναι απαραίτητη. Το άτομο ενισχύεται να απευθύνει ερωτήσεις και να εκφράζει την δυσκολία του. Η διδασκαλία – ενημέρωση έχει τρεις βασικούς σκοπούς:
-Την διατήρηση ισορροπίας στην υγεία του ηλικιωμένου.
-Την πρόληψη διαφόρων επιπλοκών τόσο από την αρρώστια όσο και από τα διάφορα φάρμακα και θεραπείες.
-Την πρόληψη ατυχημάτων μέσα στο χώρο του σπιτιού, και εκτός αυτού.

3.5. Ομαδική εργασία και συνεργασία του νοσηλευτή με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδος υγείας
Οι ποικίλες ανάγκες υγείας του ηλικιωμένου απαιτούν την συνεργασία πολλών επιστημόνων άλλων ειδικοτήτων. Η αποτελεσματικότητα της ομάδος εξαρτάται από το κατά πόσον κάθε μέλος της ομάδος υγείας σέβεται και υπολογίζει τον ρόλο και τις αρμοδιότητες των άλλων μελών.
Κάθε μέλος της ομάδος πρέπει να έχει πρόσβαση στις γραπτές πληροφορίες που καταχωρούν τα άλλα μέλη, ώστε όλοι να είναι ενήμεροι για την πορεία της υγείας του ατόμου και να είναι έτοιμοι να προσφέρουν αποτελεσματικά την συμβολή τους στις συναντήσεις που γίνονται σε συχνά, τακτά χρονικά διαστήματα.
Την ηγεσία της ομάδος αναλαμβάνει κάθε φορά κάποιος από τους επιστήμονες ανάλογα με την κατάσταση του ατόμου, που δέχεται τις υπηρεσίες και τις άμεσες ανάγκες του. Ο γιατρός έχει το προβάδισμα και ηγείται της ομάδας σε περίπτωση που ο ηλικιωμένος έχει έναν έντονο πρόβλημα υγείας, το οποίο ζητεί ρύθμιση και αντιμετώπιση. Ο φυσιοθεραπευτής έχει πρωταρχικό ρόλο στην περίπτωση αποκατάστασης αρρώστου με ρευματοειδή αρθρίτιδα ή μετά από ένα διατροχαντήριο κάταγμα. Ο νοσηλευτής έχει τον κύριο ρόλο και κατευθύνει την φροντίδα του ατόμου, που βρίσκεται στα τελικά στάδια της ζωής, και των μελών της οικογένειάς του, ή αναλαμβάνει την διδασκαλία και ενημέρωση σε νεοδιαγνωσθέντα διαβητικό και την οικογένειά του.

3.6. Οργάνωση της Νοσηλευτικής φροντίδας του ηλικιωμένου – Τομείς Νοσηλευτικής Αξιολόγησης
Σπουδαιότατο ρόλο στη σωστή οργάνωση της φροντίδας του ηλικιωμένου παίζει το Νοσηλευτικό ιστορικό με το οποίο γίνεται η αξιολόγηση της γενικής του κατάστασης, που καλύπτει την κοινωνική και ψυχολογική όσο και την οργανική διάσπαση της υγείας του.
Ασφαλώς ιδεώδης χώρος στον οποίο θα γίνει η αξιολόγηση του ηλικιωμένου είναι το σπίτι του εφόσον ο κοινοτικός νοσηλευτής έχει αυτήν την δυνατότητα. Μπορεί να συναντήσει το άτομο στο δικό του περιβάλλον, μέσα στο οποίο, ο ίδιος νοιώθει περισσότερη ασφάλεια και εμπιστοσύνη. Έτσι μπορεί να παρατηρήσει τις τυχόν δυσκολίες και αδυναμίες σχετικά με τον χώρο αλλά και τις δυνατότητες που προσφέρει. Ακόμη του δίδεται η ευκαιρία να παρακολουθήσει τον τρόπο επικοινωνίας, και τις σχέσεις του με το οικογενειακό περιβάλλον και να επισημάνει προβλήματα, που μπορεί να έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με αυτό. Η πρώτη επίσκεψη είναι φυσικό να μην δώσει πλήρεις πληροφορίες, οι οποίες όμως μπορούν να συμπληρωθούν στις επόμενες επισκέψεις.
Ο νοσηλευτής είναι απαραίτητο να εξηγήσει στον ηλικιωμένο ότι το ιστορικό λαμβάνεται με σκοπό να οργανωθεί καλύτερα η φροντίδα του, διαφορετικά είναι δυνατόν να τον προβληματίσουν οι λεπτομερείς και συχνά πολύ προσωπικές ερωτήσεις που του απευθύνει. Αφού βέβαια δημιουργηθεί ένα φιλικό κλίμα και ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης, μεταξύ νοσηλευτή και ατόμου, στην συνέχεια πιο εύκολα συγκεντρώνονται οι πληροφορίες σε μια ελεύθερη συζήτηση κατά την διάρκεια μιας νοσηλείας ή άλλης οποιασδήποτε επικοινωνίας. Ο ηλικιωμένος, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, χρειάζεται τις ελεύθερες ανοικτές ερωτήσεις, με τις οποίες του δίδεται η δυνατότητα να περιγράψει πρόσωπα και καταστάσεις από τις οποίες ο νοσηλευτής μπορεί να οδηγηθεί σε πολύτιμα συμπεράσματα.
Επειδή ο ηλικιωμένος συχνά παρουσιάζει προβλήματα στην όραση και στην ακοή, ο νοσηλευτής πρέπει να βεβαιωθεί ότι χρησιμοποιεί τα ανάλογα μέσα, ώστε η επικοινωνία να μην είναι προβληματική. Χρειάζεται ιδιαίτερη δεξιοτεχνία και υπομονή για να επικοινωνήσει με τον ηλικιωμένο που δεν ακούει, ή αυτόν που έχει περιορισμένη όραση. Στις περιπτώσεις που παρουσιάζει πρόβλημα στην έκφραση και στην ομιλία, χρειάζεται πολλή προσοχή και υποστήριξη του ατόμου ώστε να μην αισθάνεται άσχημα. Πρέπει να του δοθεί χρόνος να εκφραστεί με τον τρόπο του εκείνος μπορεί.
Ο νοσηλευτής στην επικοινωνία του με τον ηλικιωμένο πρέπει να χρησιμοποιεί απλό και κατανοητό λεξιλόγιο, χωρίς επιστημονικές και πομπώδεις εκφράσεις, ανάλογο δε τόσο με το μορφωτικό του επίπεδο όσο και με τις δυνατότητές του γενικότερα.
Το νοσηλευτικό ιστορικό του ηλικιωμένου πρέπει να περιλαμβάνει την αξιολόγησή του σε επτά βασικούς τομείς:
1. Ατομικά χαρακτηριστικά.
2. Οικογενειακές συνθήκες – Υποστηρικτικό σύστημα.
3. Συνθήκες κατοικίας και περιβάλλοντος.
4. Πηγές και μέσα που χρησιμοποιεί.
5. Κοινωνικές δραστηριότητες στο σπίτι και στην κοινότητα.
6. Ιστορικό Υγείας – Παρούσα κατάσταση.
7. Καθημερινές Δραστηριότητες – Συνήθειες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Alderman M. Cruise M. (1989) The coming of Age in Care of the Elderly. Int Nurs Rev, 36: 47-49.
2. http://www.fotosearch.gr/IST151/v3041023/
3. Carnevali D., Patrick M. (1979) Nursing management for the Elderly. Lippncott Co., Philadelphia.
4. Δοντάς Α. (1981) Οι ηλικιωμένοι στην Ελλάδα, Αθήνα. Προβλήματα και δυνατότητες, Αθήνα.
5. Garrett G. (1984) Health needs of the elderly, McMilan Co. London.
6. Heikkinen E. (1983) The elderly in eleven countries: a sociomedical survey, WHO/EURO, Copenhagen.
7. Henderson V. (1960) Basic Principles of Nursing care. International Council of Nurses, London.
8. ICN (1992) Position Statements: Healthy aging. International Nurses day.
9. ICN (1983) Statement on Nursing Care of the Elderly adopted by the Council of National Representatives, ICN, Brasil.
10. Κυριακίδου Ε. (1995), Κοινοτική Νοσηλευτική, Αθήνα.
11. Μαλγαρινού Μ. Γουλιά Ε. (1992) Η νοσηλεύτρια κοντά στον υπερήλικα, Εκδόσεις Ταβιθά, Αθήνα.
12. McGilloway A. (1979) Care of the elderly: A national and international issue. J Adv Nurs, 4:545-554.
13. Rossman I., Coe R., Cape R., (1990), Βασικές αρχές της Γηριατρικής, University Studio Press, Θεσσαλονίκη.
14. Siege J., Hoover (1989). Demographic aspects of the Health of the elderly to the year 2000 and beyond. World Health Statistics Quarterly 35: 133-202.
15. Skeet M. (1988) The age of Aging: Implications for Nursing. WHO and ICN, Geneva.
16. Standing Committee of Nurses of the EC (1993) The nurses contribution to the care of the elderly. A European Perspective, PCN, Brussels.
17. Τζημουράκα Α. (1986) Τα γηρατειά και τα προβλήματά τους, 2η έκδοση, Θεσσαλονίκη.
18. Τριχόπουλος Δ. και Τριχοπούλου Α. (1986) Προληπτική Ιατρική, Παρισιάνος, Αθήνα.
19. United Nations (1980) Problem of the elderly and the aged. Report of the secretary general. United nations, New York (document A/35/130).
20. Wagner Lis. (1989). A proposed model for care of the elderly. Int Nurs Rev, 1989, 36: 50-53.
21. WHO (1983) Vienna International Plan of action on aging. World Health assembly on aging. United Nations, New York.
22. WHO-EURO (1986) Peoples needs for nursing care – A European study. WHO/EURO, Copenhagen.
23. WHO-EURO (1986) Nursing and the 38 European regional targets for Health for all. A discussion paper. Copenhagen.
24. WHO (1989) Health of the elderly. Report of a WHO Expert Committee. Technical reports series 779, Geneva.

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΝΕΟ ΤΑΛΑΝΤΟ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ 1ο ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

Κατηγορίες

Επιλογές

Newsletters

Εγγραφείτε για τα για ενημερωτικά δελτία μας(newsletters)!

Newsletters Απλό κείμενοHTML Μήνυμα e-mail

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΝΕΟ ΤΑΛΑΝΤΟ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ 1ο ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

Κατηγορίες

Επιλογές

Newsletters

Τα νέα της Μητρόπολης

Τάλαντο

Επιούσιος

Σύγκριση χαρακτηριστικού